Telegraaf: Waar gebeurd sprookje


Uit De Telegraaf van 29 december.

Onlangs bezocht ik voor vakantie Zuid Afrika maar ik legde ook contacten met de schaakgemeenschap daar. In Kaapstad gaf ik een lezing en in Port Elizabeth speelde ik wat trainingspartijtjes met de jeugd. Soms komen die kinderen uit de townships waar ze in barre omstandigheden leven. Er deed een verhaal de ronde dat hoop geeft:

De koningin van Katwe

* Schaakster Phiona Mutesi blijkt een natuurtalent en is inmiddels uitgegroeid tot een symbool voor alle andere kanslozen. EIGEN FOTO’S

Het is nog mooier dan een kerstverhaal want het is echt gebeurd. Een van de armste mensen op aarde krijgt door een toevallige ontmoeting de mogelijkheid zich te ontwikkelen en groeit uit tot een symbool voor alle andere kanslozen. In het arme Afrika is Oeganda het armst en degenen die in de sloppenwijken leven van de hoofdstad Kampala zijn het allerarmst. Phiona Mutesi is een meisje en dat is nog een handicap. Phiona is nu vijftien, of zestien, dat weet ze niet, er is geen officieel document van. Haar vader overlijdt aan aids als ze drie jaar oud is en het gevaar dat ze gekidnapt wordt om als kindsoldaat of prostituee te moeten leven is groot. Ze kan niet lezen of schrijven, leeft van de straat en schooit dagelijks wat voedsel bij elkaar voor haar moeder en broertje. Dan strijkt er een missionaris neer, ergens in de buurt en het gerucht gaat dat er een kom pap te halen valt maar dan moet je wel leren schaken. Phiona moet twee uur lopen voor de pap, dat spelletje neemt ze er voor lief bij. Maar de missionaris, Robert Katende, laat haar daar niet zo makkelijk mee wegkomen. Voor CNN legde hij uit: “Ik wilde de mensen hier, ook slachtoffer van de smeulende burgeroorlog, iets meer brengen dan voedsel. De schaaksport leert beoordelen en beslissingen nemen, prognoses maken, problemen oplossen, kansen grijpen en nooit opgeven, discipline en geduld te ontwikkelen; allemaal zaken die spelenderwijs worden aangeleerd maar ook in het echte leven kunnen worden gebruikt.”

Mutesi ontsnapt dankzij schaken uit sloppenwijk

Phiona is negen jaar als zij in aanraking komt met het schaakspel en al snel loopt ze niet alleen meer voor de pap. Ze heeft talent en wint van oudere tieners. Tot dan dacht zij dat ‘iedereen op aarde het leven leefde dat ik leefde’. Ze ging meedoen aan toernooien en kampioenschappen en haar leven veranderde drastisch. Katende leerde haar de partijen opschrijven en teruglezen en hielp haar zoveel mogelijk omdat hij onder de indruk was van dit uitzonderlijke talent. Ze kreeg natuurlijk tegenwerking vanuit haar eigen cultuur omdat ze veel ‘met een blanke man was’ en omdat schaken ‘niets voor meisjes is’, maar ze zette door. Phiona werd jeugdkampioen van Oeganda en ging haar land vertegenwoordigen op toernooien. In 2009 speelde ze in Soedan en in 2010 zat ze in een vliegtuig naar Siberië voor de jeugdwereldkampioenschappen. Een sloppenmeisje in een vliegtuig: “Ik dacht dat ik in de hemel was, waarover vader Katende zo vaak had gesproken. Ik vroeg aan God om me te beschermen want wie ben ik om te vliegen?”

Haar bijzondere levensverhaal inspireerde schrijver Tim Crothers, die een biografie schreef, getiteld De Koningin van Katwe, zo heet de wijk waar ze opgroeide. De armoede en ontberingen zijn moeilijk voor te stellen. Er is geen sanitaire voorziening, drinkbaar water moet men van ver halen. Veel bewoners slapen in hangmatten bij het plafond om verdrinkingsdood door de stortregens te vermijden. Het boek kwam een half jaar geleden uit. Vervolgens ging het snel, er kwam een korte documentaire over haar op YouTube en het gezaghebbende Amerikaanse CNN maakte een reportage naar aanleiding van het boek en interviewde alle betrokkenen. Phiona kreeg een gezicht en werd een symbool voor alle kansarmen in sloppenwijken. Een paar maanden geleden speelde ze mee in het jeugdwereldkampioenschap in Turkije. Ze is goed maar legt het nog af tegen degenen die een beschermde jeugd hebben gehad en een klassieke schaakschool hebben gevolgd. Maar de kracht van haar levensverhaal ligt niet alleen op het schaakbord. Zij is de ultieme underdog, niemand kan zich met haar meten wat betreft handicaps. Dat is ook de reden dat Disney-film geïnspireerd raakte en de biografie als vertrekpunt neemt voor een speelfilm met natuurlijk dezelfde titel.

Phiona Mutesi is uit het goede hout gesneden. “De schaaksport gaf me hoop maar nu wil ik doorgaan en arts worden en wellicht ook grootmeester.” Ze krijgt inmiddels subsidie van het project Sports Outreach om zich verder te ontwikkelen.

Voorlopig leeft ze nog in haar sprookje: “Ik voel me nu constant blij en heb de hoop dat ik op een dag andere mensen mag helpen. Mijn familie heeft nooit de hoop op gegeven. ‘Op een dag kan het gebeuren’, zeiden ze altijd. Nu zijn we allemaal heel enthousiast en dat heb ik nog nooit meegemaakt.”

Hans Böhm

Dit bericht is geplaatst in Telegraaf rubriek met de tags , , . Bookmark de permalink.